Wiem, że się gdzieś czaisz, kapryśna Weno. Pod powiekami, pod cienką skórą skroni czuję Twoją pracę. Podsuwasz mi skrawki myśli, mgliste obrazy, snujesz pajęczynę niezrozumiałych jeszcze sensów. Ale zanim wypączkujesz, ja znów stoję przed pustym płótnem i czuję strach. Moje osobiste horror vacui - lęk przed pustką. 

W oczekiwaniu na wenę, na ten ożywczy miły oddech, czytam pod kocem listy van Gogha do brata Theo. Vincent też się bał; ostatecznie zwariował przecież ze strachu. Jakaś wewnętrzna potrzeba przełamywania tego lęku popychała go jednak do pracy. Czasem ponad siłę, ponad ludzką wytrzymałość, ale pracował w pocie czoła pod lejącym się z nieba żarem prowansalskiego słońca, które go w końcu pokonało. Szukał swojej "wysokiej żółtej nuty", wariat i fantasta, niepoprawny romantyk o impulsywnym charakterze. Miał jednak dużo racji, gdy pisał do Theo:

"Jeżeli chce się być aktywnym, nie trzeba bać się (...), że popełni się jakiś błąd. Żeby stać się dobrym, nie wystarczy - jak sądzi wielu - nie robić nic złego, to jest kłamstwo (...). Prowadzi to w końcu do stagnacji (...). Nasmaruj coś na płótnie, skoro wiesz, że jest białe i tak idiotycznie patrzy.

Nie masz pojęcia, jak działa paraliżująco, gdy człowiek wpatruje się w takie białe płótno, które mówi do malarza: nic nie potrafisz. Takie płótno potrafi patrzeć zupełnie idiotycznie i tak potrafi fascynować malarzy, że sami potem idiocieją.

Wielu malarzy boi się białego płótna, ale ono boi się malarza (...), który potrafi przełamać owo fascynujące: nic nie potrafisz".

Vincent van Gogh, Listy do brata Theo, jesień 1884

No więc dobrze, Vincencie. Czekamy. Jeszcze nas się płótno przestraszy. ;)

Bohaterka "Przeklinam cię, ciało" Wandy Lachowicz miała kilkanaście lat, gdy po raz pierwszy nie otworzyła ust do posiłku. Patrząc na siebie w lustrze, widziała nieforemną cierpiącą masę mięsa. Była białkiem i tłuszczem, zbolałym kręgosłupem, zastałymi mięśniami - była swoim ciałem, które uwierało, bolało. Zaczęła więc przetwarzać materię ciała w słodkie nic, kilogram po kilogramie, do transparentnej lekkości czterdziestu kilku kilogramów, których kanciastość pielęgnowała ze skupionym nabożeństwem przez wiele bolesnych lat.

Trochę później, gdy przeżywała fascynację popkulturą, zwracała się do Marilyn Monroe, której plakat powiesiła w pokoju: "Kiedyś cię kochałam, Marilyn, teraz nienawidzę. Dzień po dniu, kawałek po kawałku niszczę twoje ciało. Celuję lotkami w twoje piersi, atakuję uda. Stałaś się prawdziwą tarczą strzelniczą. Systematycznie i skutecznie niszczę ciebie i siebie. Celuję tam, gdzie najczęściej dotykali cię mężczyźni, bo wiem, jak bardzo musiało boleć. Nie umiałaś się przeciwstawić. Dla nich byłaś tylko ciałem". [1].

W mitach o powstaniu człowieka powtarza się jeden schemat: powstaliśmy z jakiejś materii, zwykle kruchej, niedoskonałej - biblijny Adam powstał z prochu ziemi, człowiek Prometeusza - z gliny wymieszanej z łzami. W opisach stworzenia ludzkości wyraźnie rysuje się motyw dualności, oddzielności materialnego ciała od trwałego ducha. Według mitologii greckiej Dionizos, syn Dzeusa i Persefony narodził się ponownie z własnego serca połkniętego przez Dzeusa po tym, jak jego ciało zostało rozdarte i zjedzone przez tytanów. Ponieważ tytani przedtem pożarli Dionizosa, w każdym człowieku obecne są dwie siły: dobra - dionizyjska, i zła - tytaniczna. Wcześni mistycy wierzyli więc, że zadaniem człowieka jest "... uwolnić się od owej spuścizny przeklętej, tj. od ciała, albowiem tylko dusza jest dionizyjska. Trzeba panować nad ciałem, ujarzmiać je, gdyż w ten sposób wyswobadza się duszę z więzów cielesnych". [2].

Dziewczyna z powieści Lachowicz do perfekcji opanowała praktyki wyzwalania ducha z ciała - przez cierpienie, głodówki, ćwiczenia, ślepotę na cielesne potrzeby. Również Teresa, bohaterka "Nieznośnej lekkości bytu" Milana Kundery przeklęła swoje ciało, któremu "[p]ragnęłaby ... wymówić jak służącej. Pozostać ... tylko w formie duszy, a ciało wygnać w świat, żeby robiło tam to, co inne kobiece ciała robią z męskimi ciałami. ... Niech idzie do diabła!" [3]. Kiedy zmęczona nieustanną walką ze swoim ciałem i niewiernością Tomasza, kobieta faktycznie postanawia się zabić, wybiera najbardziej zdumiewającą formę śmierci, jaką mogła wymyślić. Decyduje się przekazać odpowiedzialność za swoje życie obcemu mężczyźnie. Idzie więc na stok Petrzyna w centrum Pragi, gdzie spotykają się życiowi rozbitkowie - ludzie zmęczeni sobą i swoimi historiami bez szczęśliwych zakończeń. Przechadza się tam także mężczyzna ze strzelbą, który - za opłatą - wyzwala ich z nieszczęść poplątanych życiorysów. Jest profesjonalistą. Pozwala skazańcom wybrać drzewo, pod którym zginą, ale zawsze najpierw pyta: "Czy to jest to, czego sobie życzysz?".

Ostatecznie Teresa tchórzy. Rezygnując ze śmierci, nie rezygnuje jednak z rozpaczliwych prób wyzwolenia się z klatki własnego ciała. Po którejś z kolei zdradzie Tomasza, niepewna swojej kobiecości, rozdarta między potrzebą miłości, a nienawiścią do mężczyzn, sama decyduje się przespać z nieznajomym, "... pragnąc ... postawić swoje ciało na ... granicy, pozwolić mu stać przez chwilę jak pod pręgierzem, a potem, kiedy ... będzie chciał ją objąć, powie mu, jak powiedziała temu mężczyźnie na Petrzynie: Ale ja tego nie chciałam. A mężczyzna opuści lufę strzelby i powie łagodnym głosem: Skoro pani sobie tego nie życzyła, nic się pani nie może stać. Nie mam do tego prawa. A ona odwróci się do pnia drzewa i rozpłacze się". [4].

Powodów do płaczu miała całe mnóstwo - niewierność mężczyzny, którego kochała, prześladujące ją uczucie zniewolenia przez matkę, bezowocne poszukiwanie zrozumienia, samotność. Nie źródło cierpienia jest jednak tutaj ważne, ale to, gdzie poszukiwała wytchnienia. Mogłaby się przecież przytulić do czegokolwiek; wesprzeć o sztachety płotu, o mur, o latarnię. Decyduje się jednak przyłożyć policzek do szorstkiej kory drzewa, powierzyć mu swoje cierpienie i przyjąć jego milczącą pociechę. Do drzewa przychodzi więc i po śmierć, i po życie, znajdując w nim jedyną formę ucieczki od siebie i ludzi, których kocha.

Człowieka intuicyjnie ciągnie do zieleni. Kształt drzewa, jego anatomia tak bliska człowieczej - z koroną głowy, pniem korpusu, gałęziami rąk i korzeniami nóg - instynktownie budzi ufność. Drzewo kryje też w sobie tajemnicę dla nas najistotniejszą - zagadkę życia i śmierci, płodności i odradzania się. Sięgając gałęziami nieba, a korzeniami podziemia, staje się bytem mediacyjnym - axis mundi - łączącym światy żywych i zmarłych, strefę sacrum i profanum. Jest pępkiem wszechświata, z którego życie biorą różne inne byty, a zasadzone przy narodzinach dziecka, staje się symbolem człowieka - jego rozwoju i życia na ziemi.

To rozrodcza moc drzewa oznacza także, że - wbrew temu, w co wierzyli wcześni mistycy - materia nie jest bierna, zależna jedynie od sił wobec niej zewnętrznych oraz całkowicie oddzielona od mocy duchowych, życiowych. Zdolność odradzania się tkwi w niej samej - jest jej nieodłącznym, ewokującym świętość elementem. Analogicznie, ciało ludzkie przestaje być wyłącznie przeklętym "mięsem", którego niedoskonałość, żądze, tęsknoty prowadzić muszą do  aktów autodestrukcji. Posiada w sobie tę samą życiodajną moc wewnętrzną, ten sam boski pierwiastek, który tkwi w naturze - jest jak drzewo - rozwija się, wyciąga w stronę nieba, zakorzenia się w ziemi. Pulsuje życiem.

I ta właśnie piękna drzewna metafora życia, zjednoczenia duszy i materii oraz cudu zmieniającego się z wiekiem ciała, natchnęła mnie do kolejnego "obrazka". Jak widać, opanowały mnie całkowicie patchworki, zentangle i fluorescencyjne kolory. Metodyczność, z jaką oddaję się dziobaniu tych wzorków działa na mnie tak terapeutycznie, że czuję się jednak całkowicie usprawiedliwiona :-).

[1] Wanda Lachowicz, "Przeklinam cię, ciało";

[2] Jan Parandowski, "Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian";

[3] Milan Kundera, "Nieznośna lekkość bytu";
[4] Ibidem. 

Temat przenikających się rąk to kolejny motyw, który prześladował mnie od wielu lat.

Są też dłonie szorstkie i spracowane, spękane i twarde jak ziemia, ale za to pewne. Niosą ze sobą spokój ludzi pogodzonych ze sobą i światem.

Arystokratycznie gładkie dłonie o długich palcach pianisty. Wiecznie lepkie dłonie dziecięce - zostawiają ślady na wszystkim, czego dotkną. Dłonie zawsze ciepłe. I zawsze zimne. Małe. Duże. Delikatne i silne - całe mrowie ludzkich rąk, które wciąż czegoś dotykają, składają się do modlitwy, machają na pożegnanie, gładzą cudze policzki, ocierają łzy, nawiązują kontakt, szukają zaczepienia. A każdy dotyk niesie jakąś informację, jest jak telepatyczne życzenie, by znaleźć w sobie samym i w drugim człowieku przestrzeń milczącego spokoju, oparcie.

Stabilna dłoń na tej rozedrganej, arystokratycznie gładka w szorstkiej, mała w dużej - cicho pulsują drżenia. 

Spokój i ręce

Dzień

I jeszcze jeden

Dzień

I jeszcze jeden

Jesteśmy blisko

Jesteśmy blisko

Cicho pulsują drżenia

Cicho…

Cicho…

Nie gadaj tyle

Połóż palec na ustach

Nie potrzeba tylu słów

Nie jest ważne wszystko

Co za nami

Cicho…

Cicho…

Spalmy wszystkie dokumenty

Stare fotografie

Niech znikną wizytówki na drzwiach

Szczęście polega na tym – całe szczęście -

By z prostych rzeczy nie tworzyć

Intelektualnych labiryntów

Wystarczy przecież, że

Spokój i ręce przenikają się nawzajem

I tak już dzień za dniem

Ja tylko wołam dzień!

Cicho pulsują drżenia

Cicho…

„Spokój i ręce” z płyty Pidżamy Porno Styropian, 1998. Tekst: Krzysztof Grabaż Grabowski

Z tym kołem garncarskim to trochę jak z życiem - zapierasz się nogą, ręką, walczysz, miotasz się w wysiłkach, by uformować glinę według własnych oczekiwań i jedyne, co z tego masz, to kupa mokrej ziemi i zachlapany fartuch. Dopiero gdy zdajesz sobie sprawę z tego, że prawdziwa siła tkwi nie w uporczywym stawianiu na swoim, ale w spokojnym bezruchu mocnych dłoni opartych na udach, spod palców wyłania się nieśmiało kształt. Tyle z teorii. Teoria jest super.

Jedziemy z praktyką: koło garncarskie próba pierwsza - zniewalająca frustracja całkowicie niepodatnej na moje starania materii. Gdzie jesteś, Patricku Swayze? Cisza. Nie wierzę w ducha, nie wierzę w koło, w nic już nie wierzę, bo glina wyprawia dzikie tańce na boki i za nic w świecie mnie nie słucha. Niebiosa, sprawcie, żebym zmądrzała, zajęła się czymś poważnym i nigdy więcej nie pchała się w jakieś pieprzone babranie w ziemi.

Dobra.

Zen.

AAAAAAA!!!!

Zen.

Zen.

Zen.

- Bardzo dobrze Pani idzie. Może jeszcze uszko dorobimy?

(Jakie-KURWA-uszko?!)

Dobra.

Zen.

Zen.

Zen.

AAAAAA!!!

Nie ma uszka, jak widać. Jest fantastyczna krzywizna powyginanej w tańcu świętego Wita gliny. Można? Można! :)

P.S.

O obłędzie bezproduktywnego perfekcjonizmu pięknie mówił Faulkner:

"Ponosimy spektakularne porażki, bo pragniemy niemożliwego. Jestem przekonany, że gdybym mógł napisać swoje powieści od nowa, zrobiłbym to lepiej. Artysta powinien myśleć w ten sposób, to zdrowe. Nigdy jednak nie wolno mu się pokusić o takie powtórzenie. W chwili, w której dzieło dosięgnie ideału inicjalnej wizji, twórcy nie pozostaje nic innego, jak tylko podciąć sobie gardło lub w inny fantazyjny sposób popełnić perfekcyjne samobójstwo. Jestem poetą, który poniósł porażkę. I tylko dzięki temu zacząłem tworzyć prozę." 

Jesteśmy ze "sztuką" (pokora nakazuje mi użyć tutaj cudzysłów) w toksycznym związku - schodzimy się i rozchodzimy, obrzucamy się mięsem, by zaraz wrócić do siebie w czułych uściskach.

To, co mnie nieustannie do niej przyciąga to nie nadzieja artystycznego spełnienia albo osiągnięcia mistrzostwa. Skłamałabym, gdybym napisała, że jestem zadowolona z tego, co wychodzi spod mojej ręki. Nie. Jestem najbardziej kąśliwym krytykiem własnej "twórczości", ale bez niej byłabym niema.

Sztuka zastępuje mi usta - pozwala wypowiedzieć, to co inaczej zalegałoby mi w płucach w postaci niewykrzyczanych emocji, lęków, natręctw, obsesji. Nie jestem typem mówcy - komunikuję się ze światem słowem pisanym, kolorem, kreską. Pewnie nigdy nie zdecydowałabym się na otwarcie szuflady, w której to wszystko upycham i spuszczenie z siebie odrobiny tego zatęchłego powietrza, gdyby nie książka, cytatem z której chcę się podzielić:

"Następnym razem, kiedy będziesz malowała drzewa, nie myśl o drzewach. Myśl o miłości, nienawiści, radości albo wściekłości, o czymś, co cię porusza, od czego pocą ci się ręce (...) Skup się na tym uczuciu. Gdy ludzie nie wyrażają siebie, umierają (...) Idą przez życie, nie wiedząc kim są i czekają, aż coś załatwi sprawę." Laurie Halse Andersen "Mów!" (Polski przekład: Barbara Cendrowska).

Nie chcę zapominać kim jestem. Chcę mówić w sposób, który jest mi najbliższy.